Kiraz Hakkında

Çoğu meyve türlerinde olduğu gibi, kirazında; kültürünün yapıldığı en eski yer  Anadolu’dur. Memleketimizde Kuzey Anadolu Dağları ve Doğu Toroslarda yabani tipleri bol miktarda bulunmaktadır.

Dünyada 1500 civarında kiraz çeşidi mevcuttur. Yapılmakta devam eden ıslah çalışmaları ile günden güne bu sayı artmaktadır. Bununla beraber bölgeler itibariyle;aynı çeşit farklı isimlerle,farklı çeşitlerde aynı isimle adlandırılmıştır.

Kiraz dünyada geniş bir yayılım göstermesine rağmen; ticari üretimi A.B.D , Türkiye, Fransa, İtalya, B.D.T’nun Avrupa kısmı önemli üretici ülkelerdendir. Üretim miktarı açısından iklime bağlı olarak A.B.D’den sonra 2. sırada gelmektedir. Memleketimiz üretim miktarı yüksek olmasına rağmen; üretim kalitesi ve ihraç edilebilir miktar yönünden istenilen seviyede değildir.

Kiraz memleketimizin her yöresinde az çok yetiştirilmekle beraber; temel geçim kaynağı olduğu illerimizi Manisa, İzmir, Afyon, Isparta, Bursa, Kocaeli, Sakarya, Konya, Artvin, Zonguldak, Kastamonu ve Amasya olarak sıralayabiliriz.

Üretim miktarımız sürekli artmaktadır. Ağaç başına verim 25 kg civarındadır. Üretimimizin %10 gibi düşük bir miktarı ihraç edilebilmektedir.

Memleketimizde kiraz taze meyve olarak ihracının yanı sıra; Starks Gold, Gılli, Akçilli ve 0900’ün işlenerek satılması da giderek artmaktadır.

Kısaca ülke olarak kiraz tarımının yayılmasına bir engel yoktur. Fakat uygun arazi seçimi, araziye uygun anaç seçimi, çeşit seçimi, tozlayıcıların  dikimde mutlak planlanması, ilk yıllarda şekil verme terbiye, budama, sulama, gübreleme, toprak işleme, yabancı ot kontrolü, hastalık zararlılarla mücadelenin uygun olarak yapılması halinde ihraç vasıflı kiraz üretimimizin artması mümkündür.

Teknik eleman arkadaşlarımız ve değerli üreticilerimiz kiraz üretimi ile ilgili problemleri çözmede birlik ve yardımlaşma gösterilirse, çiftçilerimiz, devamında hepimiz, sonuçta memleketimiz kazanacaktır.

Yetiştiricilik özellikleri
İklim : Kiraz, ılıman iklim koşullarında iyi yetişir. Sıcaklığın –20 °C nin altına sık sık düştüğü yerlerde kiraz yetiştiriciliği yapılmamalıdır. İlkbaharda çiçeklenme zamanı meydana gelen geç donlar tomurcuk ve açılmış çiçeklerin donmasına neden olur.(-2.4 °C ,-2°C de)

Kirazın kış dinlenme isteği elma ve armutlarınkinden daha az, çoğu şeftali çeşitlerinden daha fazladır. Kış soğuklama istekleri kirazlar için önemlidir. Dinlenmeden çıkabilmesi için yeterli kış soğunu alması gerekir. Bu durum Lambert, Bigarreau, Napoleon ve Bing gibi yüksek soğuklama isteği olan çeşitlerde çok belirgindir. Genel olarak kirazların soğuklama süresi 1000-1300 saattir.

Yağışın sene içerisindeki düzenli dağılışı kiraz yetiştiriciliği için idealdir. Yalnız çiçeklenme ve olgunlaşma ya yakın devredeki yağışlar tehlikelidir. Olgunlaşmaya yakın devredeki yağışlar;kirazlarda meyve çatlamasına sebep olurlar. Böyle yerlerde meyve çatlamasına dayanıklı çeşitler yetiştirilmelidir.

Yer ve yöney : Tabii drenajı iyi, donlardan ari ve kuzey rüzgarlarına açık olmayan yerler kiraz yetiştiriciliği için çok uygundur. Kirazlar rakımı yüksek yerleri daha çok isterler. Kirazlar daha erken çiçeklendiklerinden, böyle yerlerde ilkbaharın geç donları tehlikesiyle karşı karşıya kalma olasılığı daha azdır. Aynı zamanda böyle yerlerde hem tabii drenaj hem de yapay drenaj yapma kolaylığı vardır. Ancak böyle yerlerdeki verimliliğin azlığı gübreleme ile erozyon sorunu ise toprak işleme ile giderilmelidir.

Toprak seçimi : İyi drene edilmiş, derin, çok verimli, havalandırmaya elverişli ve yaz ayları devamlı sulanabilen topraklar kiraz yetiştiriciliği için uygundur. Kötü toprak drenajlarında ağaç zayıf gelişir, seyrek meye dalları meydana getirir, meyveler irileşmez, ve olgunlaşmadan dökülür. Gelişme, meyve iriliği ve meyve dökümlerinin önlenmesi bakımından kirazlar yaz ayları düzenli su isterler. Kuru topraklarda meyve küçük kalır, seyrek meyve dalları meydana getirir ve meyvenin kabuk ile çekirdek oranı artar. Ağır ve suyu drene edilmemiş topraklarda ağaçlar zayıf gelişir, meyve dalları seyrek kalır, meyveler irileşemez ve olgunlaşmadan dökülür. Ayrıca havalanmayan böyle topraklar, ağaçlarda zamklanmanın meydana gelmesine neden olur.

Kiraz anaçları
Yabani kiraz(Prunus avium L.) : Ülkemizde yabani kiraz ya da kuş kirazı denir. Dikine ve kuvvetli büyür. Üzerine aşılı çeşitlerle uyuşması iyidir. Toprağa çok iyi tutunan saçak kökler meydana getirir. Kumlu-killi toprakları sever, derin sürüm ve kuraklıktan zararlanır. Organik maddece zengin hafif alkali topraklarda daha iyi yetişir, fazla kirece dayanmaz. Aşırı nemli ve kuru topraklarda zarar görür, büyümez ve çabuk ölürler. Bu nedenle kumlu ve çakıllı topraklara uygun değildir. Diğer anaçlara göre bu anaç üzerine aşılı çeşitle uyuşma, gelişme ve verim yönünden idrise göre kiraz ve vişne için daha iyi bir anaçtır.

East Malling Araştırma istasyonunda yabani kiraz tohumlarından seleksiyon yoluyla elde edilmiş Mazzard F 12/1 Avrupa’ da kullanılmaktadır.

İdris(Prunus mahaleb L.) : Bu tür içerisinde yüksek boylu ve çalımsı gelişen formlar bulunur. Küçük taçlı ve sık dallıdır.
Kuvvetli ve standart ağaçlar meydana getirdiğinden, klasik anlamda bodurlaştırıcı anaç olarak  düşünülmemelidir.

İdris çöğürleri üzerinde yüksekten aşı (toprak seviyesinden 60-65 cm yukarıdan) yapmak suretiyle yabani kirazın % 50 si kadar bir bodurlaştırma etkisi görülmektedir. Kumlu-killi toprakları sever. Kötü drenajlı ve su tutan topraklara hiç dayanıklı değildir. Üzerine aşılanmış kiraz, vişne çeşitleriyle aşı noktasında bazı hallerde aşırı büyüme yapar. Kökleri  kiraz ve vişne çeşitleri için yabani kiraz anacına tercih edilir.

Taban ve su tutan topraklarda, kiraz ve vişne çeşitlerine idris anacı kullanıldığı zaman 7-8 yaşından sonra kesinlikle kuruma ve ölümler olur.
İdris tohumlarından seleksiyon yoluyla elde edilmiş bulunan Mahaleb SL 64 anacı, vejetatif yolla (mist altında yeşil çelikle) çoğaltılmakta olup, kiraz ve vişneler için anaç olarak kullanılmaktadır.

Vişne (Prunus cerasus L.) : Killi-çok killi ve nemce fazla topraklara uyumlu olup, kumlu topraklara tavsiye edilmez. Aşı noktasında bazen aşırı büyüme görülebilir. Kaynaşma ve toprağa tutunması çok iyidir. Yabani vişne tohumlarından seleksiyon yolu ile elde edilmiş bulunan Stockton Morell, üzerine aşılanan kiraz çeşitlerini bodurlaştırır. Çoğaltılması kök sürgünleriyle veya mist altında yeşil çeliklerle yapılmaktadır.
Dünyada ve ülkemizde anaç olarak yabani kiraz ve idris daha çok kullanılmaktadır.

Döllenme : Dünya üzerinde çalışılan kirazlar kendine uyuşmazdır. Kiraz çeşitleri arasında birbirleriyle uyuşmaz olanlar vardır. Kiraz bahçesi kurulurken verim alınabilmesi için tek çeşit kullanılmamalıdır. Etkili tozlaşma ve döllenme için çeşitlerin çiçeklenme zamanı birbirleriyle çakışmalıdır.
Bahçe tesisinde birbirlerini dölleyecek çeşitler hiçbir zaman birbirinden 2 sıradan fazla uzakta tutulmamalıdır. Aynı zamanda, tozlanmayı yapacak olan yeterli arı bulundurulmalıdır.

Diğer meyve türlerinde olduğu gibi 1/9 olan, en az dölleyici oranı kirazlar için geçerli olmakla beraber hasat güvenliği için kiraz çeşitlerini bahçede arttırmak gerekir. Kiraz bahçelerinde 2’den fazla, en az 4-5 hatta daha fazla çeşit kullanılmalıdır. Bu çeşitler bahçede en erkenciden en geççiye olarak sıralanmalıdır.